یادداشت استراتژیک-۳
یادداشت استراتژیک (۳)
ارزهای دیجیتال و نقششان در اقتصاد ایران
رمز ارز(ارز دیجیتال) چیست؟ پاسخ کوتاه و ساده ا‌ی سوالی که می توان داد این است که رمز ارز یک پول دیجیتالی غیرمتمرکز است. اما این به چه معناست و نحوه‌ی عملکرد آن چگونه است؟
با برشمردن ۷ خصیصه‌ی کلیدی رمز ارزها می توان شناختی نسبی در ارتباط با کارکرد و تعریف آنها ارایه کرد. این خصایص عبارتند از:
۱-دیجیتالی بودن: رمزارزها فقط بر روی کامپیوترها وجود دارند. هیچ سکه یا یادداشتی در کار نیست. هیچ پولی به عنوان پشتوانه در بانک‌های مختلف برای رمز ارزها وجود ندارد! ۲- غیرمتمرکز: رمز ارزها کامپیوتر یا سرور مرکزی ندارند. آنها معمولاً در میان شبکه‌ای از هزاران کامپیوتر توزیع شده‌اند. شبکه‌هایی که سرور مرکزی نداشته باشند، شبکه‌های غیرمتمرکز نامیده می‌شوند. ۳- همتا به همتا: رمز ارزها به صورت آنلاین از یک شخص به شخص دیگر منتقل می‌شوند. کاربران از طریق بانک، پی‌پال (PayPal) یا فیسبوک با هم در ارتباط نیستند. آنها بدون واسطه با یکدیگر سروکار دارند. بانک‌ها، پی‌پال و فیسبوک به عنوان اشخاص ثالث معتمد شناخته می‌شوند. در دنیای رمزارزها هیچ شخص ثالث معتمدی وجود ندارد! نکته: به این واسطه‌ها اشخاص ثالث معتمد گفته می‌شود چون کاربران برای استفاده از خدماتشان باید به آنها اعتماد کنند و اطلاعات شخصی خود را در اختیارشان بگذارند. برای مثال، ما به بانک اعتماد می‌کنیم و پولمان را در آن‌جا قرار می‌دهیم، یا به فیسبوک اعتماد می‌کنیم و تصاویر خصوصی خود را در آن‌جا آپلود می‌کنیم! ۴- نام مستعار: این مورد یعنی برای استفاده از رمزارزها یا به تملک درآوردن آنها لازم نیست اطلاعات شخصی خود را ارائه کنید. هیچ قانونی برای مالکیت یا استفاده از رمزارزها وجود ندارد. ۵- بدون نیاز به اعتماد: عدم وجود اشخاص ثالث معتمد به معنای این است که برای استفاده از سیستم لازم نیست لزوماً به کسی اعتماد داشته باشید. کاربران در همه حال کنترل کامل پول و اطلاعات خود را در اختیار دارند. ۶- رمزنگاری شده: هر کاربر کد ویژه‌ای دارد که از دسترسی سایر کاربران به اطلاعات او جلوگیری می‌کند. به این عمل رمزنگاری گفته می‌شود و هک کردن آن تقریباً غیرممکن است. این همان نقطه ایست که بخش Crypto از اصطلاح cryptocurrency وارد بازی می‌شود Crypto به معنای مخفی شده است. وقتی اطلاعات از طریق رمزنگاری مخفی می‌شود، اصطلاحاً می‌گویند اطلاعات رمزنگاری شده است. ۷. جهانی: هر کشور ارزی مخصوص خودش دارد که به آن ارز فیات می‌گویند. انتقال ارزهای فیات در سطح جهانی کار دشواری است. ارزهای دیجیتال را به راحتی می‌توان به سراسر جهان ارسال کرد. ارزهای رمزنگاری شده به ارزهای بدون مرز موسوم‌اند.
در دورانی که هر روز مردم اخبار تازه‌ای از نبرد پهپادها در آسمان و توقیف نفتکش ها را در دریا می‌شنوند و درحالی‌که اعلام رسمی نرخ ۴۰ درصدی تورم، مهر تأییدی بر گلایه از نظارت‌ها زده، مسئولان بانک مرکزی و برخی فعالان اقتصادی سرگرم تقابلی جدی بر سر موضوعی بودند که به نظر نمی‌رسد بدنه جامعه تعریف روشنی از آن داشته باشد و کارکردهایش را در معیشت خود بداند بنابراین بیراه نیست اگر رمز ارزها را برای عموم مردم در حکم رمز و رازی بدانیم که هیچ تصوری از علت این همه اختلاف بر سر آن ندارند. با این اوصاف اما نباید از این واقعیت نیز غافل بود که استفاده از همین ابزار
به ظاهر رمزآلود می‌تواند بر زندگی و معیشت مردم ما تأثیر داشته باشد؛ تأثیراتی که حداقل در شرایط فعلی و با رویکردی که سرمایه‌گذاران در این حوزه دارند، ممکن است بیشتر مخرب باشد تا مفید.
اگرچه بعضی از سرمایه‌گذاران در حوزه رمز ارزها و رسانه های علاقه مند یا وابسته به آنها تلاش فراوانی می‌کنند تا با پیوند زدن این ابزار به مسائلی مانند دور زدن تحریم‌ها و… توجه افکار عمومی و همراهی مسئولان را جلب کنند. در مقابل اما مسئولان دولتی حداقل در بانک مرکزی به این پدیده چندان اطمینان ندارند و اصرار دارند با احتیاط به آن نزدیک شوند. به همین خاطر هم از همان روزهای اولی که اخبار آغاز اقدامات برخی سرمایه‌گذاران در بخش خصوصی برای انتشار این رمز ارز منتشر شد خیلی محکم و با انتشار مستنداتی مقررات و خطوط قرمزخود را درباره رمز ارزها اعلام کرد. این اقدام همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد با موجی از انتقاد و مخالفت از سوی فعالان این حوزه روبرو شد و بانک مرکزی را به مانع تراشی در برابر نوآوری ها و عقب ماندن از فناوری های روز دنیا متهم کردند ولی دست کم آن‌طور که برخی متخصصان هشدار می‌دهند، موضوع به همین شیرینی و سادگی‌ها هم نیست و اگر نهادهای ناظر غفلت کنند، ممکن است همین ابزار به‌ظاهر مفید به مشکل تازه‌ای برای معیشت مردم تبدیل شود اما چطور؟ خطر رمز ارزها برای معیشت مردم چیست؟
سعید خوشبخت، کارشناس اقتصادی و پولی درباره ریسک‌های رمز ارزها برای اقتصاد کشور می‌گوید: در دنیا رمز ارزهای گوناگونی با پشتوانه‌های مختلف ایجاد شدند. برای مثال ونزوئلا برای دور زدن تحریم از «پترو» استفاده کرد که شکست خورد. علاوه بر این‌گونه از رمز ارزها، مدل دیگری از رمز ارزها نیز در دنیا ایجادشده که من از آنها به «رمز ارز شرکتی» تعبیر می‌کنم. به‌عنوان‌مثال کمپانی بزرگی مانند «فیسبوک» مدت‌هاست تلاش‌هایی را برای انتشار رمز ارز خود با نام “لیبرا” آغاز کرده که البته به سد کنگره برخورد کرده است.
تا اینجای کار می توان اینطور استنباط کرد که مخالفت با انتشار رمز ارزها یا دستکم احتیاط در موافقت با آنها تنها به کشور ما خلاصه نمی‌شود و در کشورهای دیگری مانند آمریکا که معمولاً در استقبال از نوآوری‌ها پیش‌قدم می‌شوند نیز به کارکردهای رمز ارزها مشکوک هستند یا حداقل می‌توانیم بگوییم رمز ارزهایی را که نام آنها را رمز ارزهای شرکتی گذاشته از سوی مسئولان حاکمیتی با دیده تردید و احتیاط نگاه می‌شوند.
سؤال مهم این است که چرا رمز ارزهای شرکتی ممکن است برای اقتصاد یک کشور مشکل‌آفرین شوند؟
برخی از اقتصاد دانان بر این باورند که: «انتشار رمز ارزهایی از این دست به معنی ایجاد یک خزانه داری جدید در هر کشور است که اختیار آن در دست چند شرکت قرار دارد. در واقع انگار بانک مرکزی جدیدی متعلق به چند شرکت خصوصی ایجاد شده است بنابراین کاملاً طبیعی و منطقی است که نه تنها در ایران بلکه بانک های مرکزی در هر کشوری مقابل چنین شرکایی موضع گیری می‌کنند چرا که مدیریت سیاست های پولی و مالی از مسئولیت‌های این نهاد ها است و
مهم ترین ابزار برای این مدیریت هم کنترل نظام پرداخت کشور با تولید و انتشار پول، اسکناس و درواقع ارز مرجع آن کشور است».
یکی از موضوعات بسیار مهم، پشتوانه داشتن رمز ارز است؛ تعریف طلا به عنوان پشتوانه رمز ارز به‌شدت به رشد نقدینگی کمک می‌کند و این در مورد رمز ارزها که پول حاشیه‌ای به‌حساب می‌آیند و کنترل سرعت گردش آنها هم غیرممکن است، می‌تواند بسیار حساس باشد.
از سوی دیگر باید توجه داشت که این ارزها به‌شدت خرد شونده‌اند و به‌راحتی می‌توانند جایگزین ریال به‌عنوان تنها ابزار قانونی و رسمی پرداخت در ایران شوند بنابراین باگذشت زمان، ممکن است تقاضا برای آنها زیاد شود. این افزایش قطعاً تقاضا برای پشتوانه رمز ارز یعنی طلا یا ارز را هم بالا می‌برد و در این صورت نتیجه کاملاً روشن است؛ افزایش قیمت ارز یا طلا در بازار!!»
هشداری که می توان از این نظرات دریافت کرد این است که در صورت رواج رمز ارزهایی که پشتوانه طلا یا ارز دارند، تقاضا برای پشتوانه‌های آنها هم بالا خواهد رفت و این افزایش خطر «دلاریزه شدن» اقتصاد کشور را به دنبال دارد. این همان خطری است که گوشه‌ای از آن را دو سال قبل و در پی افزایش شدید قیمت ارز در بازار دیدیم؛ خیلی از کسبه برای فروش کالاهای خود خصوصاً کالاهایی مثل طلا، گوشی موبایل و… از مشتری به‌جای ریال، دلار یا یورو می‌خواستند!
نکته پایانی این که؛ در حال حاضر سرعت گردش پول در ایران با چرخه‌های تسویه ساتنا و پایا کنترل می‌شود و شاهد بودیم که طی یک سال گذشته کاهش سیکل تسویه پایا از هفت سیکل به دو سیکل چقدر به کنترل سرعت گردش پول کمک کرد اما برای کنترل سرعت گردش رمز ارزها این امکان وجود ندارد و این رمز ارزها روزانه هزاران بار قابلیت جابه‌جایی دارند. به‌عبارت‌دیگر در مقوله رمز ارزها ما با پولی مواجه هستیم که سرعت گردش و قوانین مربوط به مبارزه با پولشویی یا همان (kyc) را لزوماً نمی‌توان در مورد آن کنترل کرد یا بهتر است بگوییم با سیاست های فعلی امکان این کنترل وجود ندارد.
۰۹ شهریور ۱۳۹۸
شرکت آتی نگر
(گردآوری: آرش مختاری)
منابع:
- روزنامه دنیای اقتصاد
- سایت اینترنتی خبر آنلاین
- مجله اینترنتی مالی فینمگ
- سایت اقتصاد آنلاین