یادداشت استراتژیک- ۸
یادداشت استراتژیک (۸)
اقتصاد سبز
در سال ۲۰۰۸ میلادی و در میان بحران مالی جهانی، دفتر برنامه محیط زیست سازمان ملل پروژه «اقتصاد سبز» خود را راه اندازی کرد که هدف از آن، احیای اقتصادها و همزمان پاسخگویی به چالش‌های محیط زیستی بود.
اقتصاد سبز، اقتصادی است که در سایه زندگی انسان‌های پیشرفته و عدالت اجتماعی پدید می‌آید در حالی که در آن خطرها و آسیب های زیست محیطی در کمترین میزان ممکن است. اقتصاد سبز یک اقتصاد یا توسعه اقتصادی است که بر پایه توسعه پایا و آگاهی از اقتصاد بومی (سازگار با بوم) بنا نهاده شده است. اقتصاد سبز نوعی اقتصاد با هدف کاهش خطرات محیطی، کمبودهای اکولوژیکی و توسعه پایدار بدون تجزیه محیطی است. اگرچه، اقتصاد سبز ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی با اقتصاد اکولوژیکی دارد، اما دارای کانون توجه کاربرد سیاسی تری است.
براساس تعریف برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، اقتصاد سبز (Green Economy) الگویی است که به افزایش رفاه انسان و برابری اجتماعی منجر شده و خطرات زیست محیطی و کمبود اکولوژیکی را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد؛ به عبارتی دیگر اقتصاد سبز، اقتصادی است که در سایه آن زندگی انسان ها پیش رفته و عدالت اجتماعی پدید می‌آید در حالی که در آن خطرها و آسیب های زیست محیطی در کمترین میزان ممکن است. اقتصاد سبز، یک اقتصاد یا توسعه اقتصادی است که بر پایه توسعه پایا و آگاهی از اقتصاد بومی (سازگار با بوم) بنا نهاده شده است. به بیان ساده تر، اقتصاد سبز را می‌توان نمونه ای شامل میزان کربن پایین و منابع کارآمد که همگان به اندازه کافی از آنها بهره مند هستند، دانست.
از دیدگاه کارل بورکارت، اقتصاد سبز باید از شش رکن برخوردار باشد:
- انرژی تجدیدپذیر (توان خورشیدی، توان بادی، توان دریایی ازجمله آن توان موجی، زیست گاز و پیل سوختی)
- معماری سبز
- حمل ونقل سبز (سوخت جایگزین، خودروی چندگانه سوز، برنامه های هم سفری خودرو الکتریکی)
- مدیریت آب
- مدیریت پسماند
- مدیریت زمین (کشاورزی آلی، بازسازی بوستانها، پیشگیری از فرسایش خاک)
در مقابل اقتصاد سبز، اقتصاد قهوه ای (Brown economy) یا اقتصاد سیاه (Black Economy) به این معنی است که رشد اقتصادی تنها وابسته به پتروشیمی از قبیل زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی است. در این اقتصاد رشد تولید همراه با انتشار مقدار زیادی از دی اکسیدکربن و دود بوده که وارد اکوسیستم شده و موجب آلودگی می شود. در اقتصاد قهوه ای توسعه اقتصادی وابسته به منابع محدود بوده که آلودگی محیط زیست را نیز تشدید می کند. طبق محاسبات برنامه محیط زیست سازمان ملل در سال ۲۰۱۲، سرمایه گذاری در اقتصاد سبز می تواند در مدت پنج تا ۱۰سال، سودآوری بیشتری نسبت به اقتصاد قهوه ای در مدت مشابه داشته باشد. اما اینکه چرا با این کارایی بالاهنوز به طور گسترده در اقتصاد جهانی به کار گرفته نشده است را می توان به عوامل گوناگونی نسبت داد. عدم آگاهی از منافع ملی و جهانی اقتصاد سبز،
سرمایه گذاری اولیه برای شکل گیری اقتصاد سبز و دیر بازده بودن فعالیت های اقتصاد سبز از مهم ترین موانع ترویج و همه گیری آن در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه است.
مشاهده وضعیت اقتصادی و اجتماعی بسیاری از کشورهای درحال توسعه نشان دهنده آن است که با چالش های مشترکی مانند فقر و عدم توسعه یافتگی مواجه هستند اما به دلیل نهاد های تاریخی، فرهنگی و سیاسی متفاوت و ناهمگون
نمی توان اندازه مشخص و یکسانی برای دستیابی به اقتصاد سبز برای همه آنها تعریف کرد. اما در افق چشم انداز می توان اقدامات مشابهی را درخصوص گسترش و پیاده سازی اقتصاد سبز در کشورهای جهان در نظر گرفت:
- تشخیص و اولویت بندی نیاز های زیست محیطی مانند دستیابی جوامع روستایی به انرژی پاک و آب
- ارزیابی میزان سرمایه گذاری موردنیاز برای توسعه ای بخش های اولویت بندی شده طی یک دوره مشخص
- سرمایه گذاری و حمایت از خط مشی اقتصادی برای تغییر جریان به سمت سوخت های پاک و تلاش برای حفاظت ازمحیط زیست باارزش
تصمیم سازان اقتصادی وضعیت «محیط‌زیست» را یکی از بحران‌های در کمین اقتصاد ایران توصیف کرده و معتقدند رسیدگی به این موضوع باید در اولویت برنامه ششم توسعه قرار گیرد. ارزیابی ها نشان می‌دهد عدم حل مشکلات
زیست محیطی ممکن است به جز عواقب اقتصادی، عواقب سیاسی و اجتماعی نیز به دنبال داشته باشد.
برخی از کارشناسان معتقدند جهانی شدن، به تدریج، باعث گسترش صنعت و فناوری‌های پاک و سبز شده و پیروی از اصول اقتصاد سبز را الزام آور می‌کند؛ بنابراین تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان بیش از پیش مجبور می‌شوند معیارها و شاخص‌های خود را به‌ویژه از نظر ملاحظات محیط زیستی ارتقا دهند تا نیازهای مشتریان سختگیر را پاسخگو باشند.
حال سوال این است که چه عواملی در ایجاد اقتصاد سبز مانع ایجاد کرده و بخش خصوصی ایران به اقتصاد سبز و اصول آن، همچنین توسعه پایدار و رویکردهای محیط زیستی، چقدر آگاه است؟ مطابق آمارها، ایران جزو ۱۰ کشور بیشترین تولیدکننده دی اکسیدکربن و دارای رتبه ۱۰۵ شاخص جهانی عملکرد محیط زیستی و رتبه ۵۴ شاخص جهانی عملکرد تغییرات اقلیم است. این رتبه های نگران کننده، ناشی از آلودگی های افسار گسیخته، اتمام منابع آب زیرزمینی و سطحی، فرسایش شدید خاک، جنگل تراشی، تخریب های فزاینده، نابودی تنوع زیستی و خدمات بوم سازگان (اکوسیستم‌ها)، صنعت ناسازگار و جانمایی نامناسب، سیاست‌گذاری‌های موقت و ناپایدار است که همه منجر به وضعیت بغرنج محیط‌زیست و مشکلات حاد زیستی کشور شده اند؛ به‌طوری‌که، به نظر کارشناسان تمام چراغ‌های خطر محیط‌زیست ایران، قرمز شده‌اند.
در این شرایط حیاتی، وظیفه محیط‌زیستی بخش خصوصی چیست؟
حرکت به سمت اقتصاد سبز و سرمایه‌گذاری مطابق توسعه پایدار و در پاسداشت محیط‌زیست، می‌تواند در درازمدت فواید بسیاری را نصیب اقتصادهای در حال رشد کند. برای حفظ تنوع‌زیستی، کاهش فرسایش خاک و اتلاف آب، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، کاهش اثرات تغییرات اقلیم و کاهش عواقب اقتصادی ناخوشایند آنان و با در نظر گرفتن بحران‌های اقتصادی و محیط زیستی کنونی کشور که فشارهای فوق‌العاده‌ای را بر تصمیم‌‌گیرندگان بخش‌های اقتصادی و سیاستی وارد کرده است و آنان را به بازاندیشی در مبانی و عملکرد سیاست‌گذاری‌های خویش کشانده است، عملکرد موسسات و نهادهای بخش خصوصی نیز بیش از پیش لازم و حیاتی است. بخش خصوصی با توان و قدرت و پشتوانه مالی و توان علمی و اجرایی موجود، می‌تواند و باید به سمت اقتصاد سبز، جامعه سبز و حمایت محیط‌زیست گام بردارد. بخش خصوصی می‌تواند به اتاق فکر سبز، ترغیب اخلاقی، وضع مقررات برای کاهش ردپای محیط‌زیستی، تغییر الگوی مصرف منابع، آگاهی‌رسانی و آموزش، نظام مدیریت سبز، سیاست‌گذاری و ساز و کارهای بین بخشی و فرابخشی سبز، هماهنگ‌سازی و تلفیق فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی با محیط‌زیست، اقتصاد کم کربن، کاهش آلودگی‌ها، برند سبز و توانمندسازی اجتماعی بپردازد. به هر حال، تمام این موارد، ضرورت فعال شدن بخش خصوصی در حوزه محیط‌زیست و جریان‌سازی اقتصاد سبز را برجسته می‌سازد.
۳۰ آذر ۱۳۹۸
شرکت آتی نگر
(گردآوری: آرش مختاری)
منابع:
- فصلنامه اندیشکده تدبیر آب ایران
- صنعت زیستی و مهندسی و اقتصاد سبز/یحیی سفید بخت/نشریه نشاء علم
- مقالات مربوط به اقتصاد سبز در روزنامه دنیای اقتصاد
- پایگاه خبری اتاق ایران